Δημοτικό Θέατρο Πειραιά –  Μια ιστορία 130 χρόνων

Ήταν στις 24 Ιουνίου του 1884, όταν θεμελιώθηκε το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Δώδεκα χρόνια αργότερα, το κέντρο της πόλης, κοσμούσε ένα μεγαλοπρεπές οικοδόμημα που έμελλε να αποδειχθεί ότι λόγω της μνημειακής του εμφάνισής, θα χαρακτηριζόταν, ως το κορυφαίο σωζόμενο ελληνικό θεατρικό κτίριο του 19ου αιώνα.

Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, στις 9 Απριλίου του 1895, άνοιξε τις πόρτες του και ένα μήνα αργότερα υποδέχθηκε στην σκηνή, το έργο του Δημήτριου Βερναδάκη «Μαρία Δοξαπατρή».

Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, η ιστορία

Η απόφαση για την ανέγερση του Δημοτικού Θεάτρου του Πειραιά πάρθηκε επί Δημάρχου Τρύφωνα Μουτζόπουλου ο οποίος το 1882, εγγράφει ένα ιδιαίτερα σημαντικό κονδύλι 200 χιλιάδων δραχμών «δι’ ανέγερσιν θεάτρου», σε σύνολο δαπανών για τα δημοτικά έργα 315 χιλιάδων δραχμών.

Στις 23 Οκτωβρίου του 1883 οι αθηναϊκές εφημερίδες αναδημοσιεύουν σχόλιο της πειραϊκής εφημερίδας «Σφαίρα» που πρώτη κοινοποίησε περιγραφή του εγκριθέντος τελικά σχεδίου του «αναγερθησομένου δημοτικού θεάτρου» του Πειραιά.

Σύμφωνα με αυτήν «το μήκος του θέλει είναι 45 μέτρων, 34 δε το πλάτος και 30 το ύψος, διηρημένον ανά 10 μέτρα εις την σκηνήν τον υπ΄ αυτήν χώρον και τον υπέρ την σκηνήν. Θα περιέχει τρεις σειράς θεωρείων, εκάστην ανά 23 και υπερώον μετά τριών σειρών βαθμίδων, αμφιθεατρικώς. Ούτω θα δύναται να εμπεριλάβη ανέτως 1154, εν ανάγκη 1400 θεατάς. Έχει επτά εν συνόλω εξόδους, δύο δια τους εν τη σκηνή και πέντε δια τους εν πλατεία και τοις θεωρείοις. Η κεντρική δε του θεάτρου είσοδος έσται ευρεία και πολυτελής. Η θέρμανση αυτού θέλει γίνεσθαι κατά το σύστημα όπερ εφήρμοσαν εν θεάτρω της Βιέννης. Εν τω ισοπέδω της πλατείας θέλουσιν είναι, εις την διάθεσιν των θεατών, δύο ευρύχωρα καφενεία, υπεράνω δε αυτών, δια τους εν τοις θεωρείοις, δύο όμοιαι αίθουσαι. Έξωθεν επί των παροδίων του θεάτρου θέλουσι κατασκευασθή οκτώ αποθήκαι διατιθέμεναι υπό του Δήμου επί ενοικίω. Υπολογίζονται τα υπέρ αυτού κατά μέσον όρον ετησίως έσοδα εις 42.000 δραχμές, περίπου, το ποσόν δε τούτο προς 7% ανταποκρίνεται εις κεφάλαιον 600.000 δραχμών».

Έτσι ξεκίνησε η κατασκευή του  Θεάτρου, στην Πλατεία Κοραή, «έναντι του Δημοτικού Παρθεναγωγείου», σε σχέδια που εκπόνησε ο Πειραιώτης αρχιτέκτονας Ι. Λαζαρίμος, καθηγητής του Πολυτεχνείου.

Οι πρώτες εκσκαφές, τον Απρίλιο του 1884, φέρνουν στο φως σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα, τα οποία δίχασαν την τότε επιστημονική κοινότητα. Σύμφωνα με τον Ιάκωβο  Δραγάτση, Γραμματέα και Σύμβουλο της Αρχαιολογικής Εταιρείας, και Έφορο των αρχαιοτήτων του Πειραιά, επρόκειτο για τμήματα του αρχαίου ναού του Διονύσου ενώ ο συγγραφέας Γεώργιος Ζαννέτος υποστήριξε ότι ήταν μια από τις πέντε στοές που υπήρχαν κατά την αρχαιότητα στον Πειραιά.

Το όλο όμως οικοδόμημα δεν ολοκληρώθηκε στην ίδια δημαρχιακή περίοδο, αλλά μετά από δώδεκα χρόνια, επί δημαρχίας Θεοδώρου Ρετσίνα, το 1895.

Ο αρχικός προϋπολογισμός του έργου άγγιζε τις 450 χιλιάδες δραχμές, όταν τα συνολικά έξοδα για τα δημοτικά τέλη το 1884, προβλεπόταν να ανέλθουν στις 365 χιλιάδες δραχμές. Όμως η πραγματικότητα ήταν πολύ μακριά. Για να προχωρήσει το έργο, ο Δήμος, αναγκάστηκε να δανειστεί χρήματα από την Εθνική Τράπεζα – 250 χιλιάδες δραχμές –   ενώ το συνολικό κόστος της ολοκλήρωσης του θεάτρου άγγιξε τις 900 χιλιάδες δραχμές.

Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, κάνει τα επίσημα εγκαίνιά του, την Κυριακή του Θωμά στις 9 Απριλίου 1895, στις 10.30 το πρωί, μετά «περισσής λαμπρότητος». Μετά την τελετή των εγκαινίων  και μέχρι το απόγευμα η φιλαρμονική του Δήμου έπαιζε διάφορα από τα γνωστότερα μουσικά κλασικά κομμάτια μπροστά στο χώρο του θεάτρου που είχε διαμορφωθεί έτσι ώστε να μπορούν με ευκολία να παρκάρουν οι «βικτώριες άμαξες» και τα λεγόμενα «Βιζ-α-βί», λεωφορεία της εποχής.

Το  λευκό οικοδόμημα  με το ναόσχημο πρόπυλο και τις τέσσερεις λεπτές – χωρίς ραβδώσεις – κορινθιακού τύπου κολώνες στην πρόσοψή του, γίνεται σημείο αναφοράς της πολιτιστικής ζωής της πόλης τόσο στον 19ο όσο και τον 20ο αιώνα.

Μορφολογικά,  έχει τις αναφορές του στην αμιγή κλασικιστική παράδοση και είναι επηρεασμένο από τη γερμανική σχολή που εκπροσωπούσε ο Ερνέστος Τσίλερ. Ο Ιωάννης Λαζαρίμος, προβλέπει το μήκος του να φτάνει τα 45 μέτρα και το πλάτος 34, χωρίς τα μαρμάρινα προπύλαια και τις εξωτερικές σκάλες. «Δια την εσωτερική διάταξίν του, ελήφθη βάσις το Θέατρον του Ωδείου των Παρισίων , γενικώς παραδεδεγμένον παρ’ όλων των αρχιτεκτόνων, δια την καλήν αυτού εσωτερικήν διάταξιν».

Η σκηνή του θεάτρου θεωρείται ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα δείγματα της εποχής μπαρόκ στην Ευρώπη, διαθέτει προσκήνιο και χώρο ορχήστρας ενώ η πλατεία, τα θεωρεία και οι εξώστες εξελίσσονταν σε τέσσερα επίπεδα. Την αίθουσα φώτιζε τεράστιος πολυέλαιος (σώζεται και σήμερα) που λειτουργούσε με γκάζι. Για τους ηθοποιούς είχαν προβλεφθεί άνετα καμαρίνια και ένα πολυτελές καθιστικό.  Γύρω από το πέταλο της κεντρικής αίθουσας βρίσκεται το διώροφο φουαγιέ, στο οποίο αρχικά δίνονταν χοροεσπερίδες φιλανθρωπικών συλλόγων και πραγματοποιούνταν εκθέσεις σπουδαίων ζωγράφων.

Για την αρτιότερη λειτουργία του, στις 21 Οκτωβρίου 1898, το Δημοτικό Συμβούλιο, αποφασίζει την παραλαβή «εκ του εν Τεργέστη καταστήματος ενδυμασιών των κουστουμιών δια τις παραστάσεις του μελοδράματος» αλλά και «την κατασκευή 400 τροχαλιών δια τα σκηνικά του Θεάτρου».

Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, έδωσε πολιτιστική πνοή στον Πειραιά ενώ τα επόμενα χρόνια το όνομά του  ταυτίστηκε με την ιστορία της πόλης και φυσικά την ιστορία της Ελλάδας.

Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και ειδικότερα όταν πραγματοποιήθηκε ο αποκλεισμός του Πειραιά από τις δυνάμεις του Αντάντ , το Θέατρο αλλά και ο χώρος γύρω απ’ αυτό, κατελήφθησαν από τους Γάλλους στρατιώτες που συμμετείχαν στον αποκλεισμό της πόλης. Για δύο χρόνια φιλοξένησε μικρασιάτες πρόσφυγες καθώς η πόλη δεν είχε άλλες υποδομές για το σκοπό αυτό ενώ ο βομβαρδισμός του  Πειραιά από τους συμμάχους στις 11 Ιανουαρίου του ’44, έπληξε μεγάλο μέρος του οικοδομήματος.

Δημοτικό Θέατρο Πειραιά,  προστατευόμενο μνημείο, από το 1980

Οι συχνές και διαφορετικές χρήσεις του θεάτρου προκάλεσαν σημαντικές φθορές. Η κατάστασή του επιβαρύνθηκε από τους σεισμούς του 1981 και του 1999. Μέσα στο πέρασμα των χρόνων, έγιναν πολλές προσπάθειες για την συντήρηση του κτιρίου από τις εκάστοτε δημοτικές αρχές, άλλοτε με επιτυχία και σεβασμό στο μνημείο κι άλλοτε όχι.

Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά φιλοξένησε για ένα μεγάλο διάστημα το Ιστορικό Αρχείο Πειραιά, τη Δημοτική Πινακοθήκη αλλά και φορείς και σωματεία της πόλης ενώ μετά το ’99 άνοιξε τις πόρτες του σε πολιτικούς γάμους και εκδηλώσεις σχολείων.

Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, τόπος δημιουργίας.

Ολόκληρη η ελληνική θεατρική και μουσική  σκηνή έκανε το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά τόπο έμπνευσης και δημιουργίας. Σημαντικοί σκηνοθέτες όπως ο Δημήτρης Ροντήρης, ο Γκίκας Μπινιάρης, ο Στέφανος Νικολαΐδης, ο Μιχάλης Κουνελάκης, καθώς και σπουδαίοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης, ο Γιάννης Πρινέας, ο Ζάχος Θάνος, ο Αδαμάντιος Λεμός, ο Απόστολος Αυδής, ο Δημήτης Χόρν, ο Μίμης Φωτόπουλος,ο Βασίλης Διαμαντόπουλος, ο Μάνος Κατράκης, η Κυβέλη, η Ασπασία Παπαθανασίου και άλλοι πολλοί ακόμη μοιράστηκαν πολύτιμες στιγμές της πορείας τους, με το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.  Στο φουαγιέ του θεάτρου – αυτό τον υπέροχο χώρο –  το κοινό απόλαυσε τα έργα σπουδαίων συνθετών όπως ο Μενέλαος Παλλάντιος, ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Διονύσης Σαββόπουλος.

Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, η αποκατάσταση

Η αποκατάσταση του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά ανέδειξε ένα σπουδαίο νεοκλασικό μνημείο.  Το έργο της αποκατάστασης ξεκίνησε το Μάιο του 2008 και τέθηκε υπό την επίβλεψη της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Νεωτέρων και σύγχρονων Μνημείων του Υπ. Πολιτισμού και με χρηματοδότηση από Γ’ Κοινοτικό Πλαίσιο στήριξης και το ΕΣΠΑ .Η προμελέτη προέβλεπε την πλήρη στερέωση ενίσχυση και αποκατάσταση ολόκληρου του κελύφους καθώς και των εσωτερικών χώρων . Η αποκατάσταση του κτιρίου ολοκληρώθηκε με τις στατικές επεμβάσεις για την βελτίωση του φέροντος οργανισμού, την ανάδειξη, ανακαίνιση και συντήρηση του εσωτερικού διακόσμου, τον εκσυγχρονισμό και εξοπλισμό της νέας σκηνής, τον ανασχεδιασμό του φουαγιέ και των κυλικείων και βέβαια τον πλήρη κλιματισμό όλων των χώρων.

Σήμερα, το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, έχει αποκτήσει μια εξαιρετική σκηνή, απόλυτα λειτουργική, ιδιαίτερου ύφους. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι η μοναδική στην Ελλάδα και μια από τις ελάχιστες στην Ευρώπη, όπου διασώζονται – σε μεγάλο βαθμό – οι μηχανισμοί του θεάτρου μπαρόκ. Έχει  αποκαλυφθεί πλήρως ο πλούσιος διάκοσμός του κι αναδείχθηκαν τα εξαιρετικά σχέδια του Ιωάννη Λαζαρίμου.  Εντυπωσιακά είναι τα είκοσι τρία επιβλητικά θεωρεία του και βέβαια ο χώρος πάνω από τον θόλο της κεντρικής αίθουσας.

Πρόκειται εντέλει για ένα σύγχρονο θέατρο,  ικανό να φιλοξενήσει θεατρικές και μουσικές παραστάσεις υψηλών προδιαγραφών αλλά και παράλληλες δράσεις, παίζοντας σημαντικό ρόλο στην πολιτιστική ζωή της πόλης, συνδέοντας την Αθήνα με το πρώτο λιμάνι της χώρας αλλά και τον Πειραιά με τα λιμάνια της Μεσογείου.

Eλένη Αντωνοπούλου – Ευαγγελία Μπαφούνη

Διεύθυνση Πολιτισμού Δήμου Πειραιά

Θέατρο Πολιτών (Τεγέας και Δαμάστας)